Мүгедектікті қалай рәсімдеуге болады және алдын ала нені білу керек

Қазақстанда ерекше қажеттіліктері бар азаматтар мемлекеттен әлеуметтік жәрдемақы алуға құқылы. Бірақ ондай төлемді ала бастау үшін  мүгедектікті растайтын анықтама болуы керек. Мүгедектік ауруға және адамның тіршілік әрекетінің қаншалықты шектелгеніне байланысты тіркеледі. Әрине, әртүрлі жағдайлардың көптеген диагноздары мен нұсқалары бар, бірақ, бәрібір де  мүгедектікті тағайындаудың жалпы ережелері бар. Олар қандай?

Мүгедектік өзіне немесе жақындарына қатысы болмаса, адамдар ол туралы көп ойланбайды. Басқа түскенде барып не, қайда, қашан деген сауалдар мазалап, осы тақырыптағы ойға батуға мәжбүр болады.  Біз ол сауалдарға жауап табуға тырыстық. 

Сұрақтардың бірінші легіне  Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау комитетінің ШҚО бойынша департаментінің мамандары жауап берді. 

Бірінші, екінші және үшінші мүгедектік топтары қай мерзімге белгіленеді?

Назерке

Мүгедектік келесі мерзімдерге белгіленеді:

жеті жасқа дейінгі балалар-алты айға, бір жылға, екі жылға, бес жылға немесе жеті жасқа толғанға дейін;

жетіден 18 жасқа дейінгілер - алты айға, бір жылға, екі жылға, бес жылға немесе 18 жасқа толғанға дейін;

18 жастан асқан адамдар — алты ай, бір жыл, екі жыл, бес жыл немесе қайта куәландыру мерзімі жоқ.

«Мерзімсіз» деп аталатын мүгедектікті балаларға беру мүмкін емес екенін ескеру керек, бұл тек 18 жастан асқан азаматтар үшін мүмкін.

Қандай жағдайларда мүгедектік белгісіз мерзімге белгіленеді? 

Айгүл Маратқызы

Қайта куәландыру мерзімінсіз мүгедектікті тағайындау:  

Қайтымсыз анатомиялық ақаулар тізбесіне сәйкес, 18 жастан асқан адамдарға мүгедектік тобы қайта куәландыру мерзімінсіз және (немесе) жалпы еңбекке қабілеттілігінен айырылу дәрежесінсіз белгіленеді (мысалы, мерзімсіз мүгедектік толық соқырлықпен ресімделуі мүмкін);   

ағза функцияларының тұрақты, қалпына келмейтін өзгерістері мен бұзылулары болған, толық көлемде жүргізілген оңалту іс-шаралары тиімсіз, оперативті емдеу және/немесе органдардың трансплантациясын қоса алғанда, мүгедектік тобы тұрақты болған кезде және бірінші топтағы мүгедектігі бар адамды кемінде төрт жыл, екінші топтағы мүгедектігі бар адамды кемінде бес жыл, үшінші топтағы мүгедектігі бар адамды кемінде алты жыл динамикалық қадағалаған кезде (сонымен қатар, белгілі бір уақыт ішінде динамикалық бақылау ғана емес, осы тармақтың барлық шарттарын сақтау қажет екенін түсіну маңызды.);

зейнет жасындағы адамдарға оңалту болжамы қолайсыз болған кезде белгіленеді.  

Туысымның екінші топтағы мүгедектікпен өмір сүргеніне бес жылдан асты, ол үнемі дәрігерлердің бақылауында. Бұл бес жылдан кейін оған «мерзімсіз» мүгедектік тағайындалады дегенді білдіре ме?

Әміржан

Жоқ, мүлдем олай емес. «Мерзімсіз» мүгедектіктің мақсаты бақылау мерзіміне ғана байланысты емес, басқа критерийлер де маңызды — ағза функцияларының тұрақты, қайтымсыз өзгерістері мен бұзылуларының болуы, жедел емдеуді және/немесе ағзаларды трансплантациялауды, мүгедектік тобының тұрақтылығын және динамикалық бақылауды қоса алғанда, толық көлемде жүргізілген оңалту іс-шараларының тиімсіздігі. Яғни, бақылаудан басқа, адамда «мерзімсіз» мүгедектікті тағайындау үшін қажетті барлық басқа факторлар болуы керек. Ал егер адам, мысалы, оңалту іс-шараларын толық көлемде өткізбесе немесе мүмкін болатын жедел емдеуден бас тартса, оған «мерзімсіз» мүгедектік берілмейді, оны растауға тура келеді.

Аяқ-қолы кесілген (ампутация жасалған) адам медициналық мекемеге жүгінсе, ол бірден «мерзімсіз» топтағы мүгедектік ала ма, әлде бір жылдан кейін қайта келу керек пе?  

Сәуле

Медициналық-әлеуметтік сараптама (МӘС) жүргізу қағидаларының 10-қосымшасына сәйкес 18 жастан асқан адамдарға мүгедектік тобы қайта куәландыру мерзімінсіз белгіленетін қайтымсыз анатомиялық ақаулардың тізбесі бар.

Қант диабеті, Лериш синдромы, облитерациялық атеросклероз әсерінен екі аяқтың сан, жіліншік деңгейінде кесілген және санның ампутациялық тұқылдары болған жағдайда бірінші топтағы мүгедектік белгіленеді.

Аяқ-қолдардың анатомиялық ақаулары кезінде (Шопар табан тұқылдары, жамбас дезартикуляциясы және т.б.), сондай-ақ аяқ-қолдардың анатомиялық ақауларының басқа ақаулармен және аурулармен үйлесуі кезінде қайта қараусыз екінші мүгедектік тобы белгіленеді.  

Аяқ-қолдардың тұқылы  және басқа ақаулары (Пирогов бойынша ампутациядан кейінгі табан тұқылы және т.б.) кезінде мүгедектіктің үшінші тобы қайта қарау мерзімінсіз белгіленеді.

Осылайша, мүгедектік тобын аңықтау көптеген медициналық факторларға, сипатына (ауру немес жарақат, оны қалай алған және т.б.) байланысты, сондықтан шешімді дәрілік-әлеуметтік сараптама қабылдайды.

Онкологиялық аурулар кезінде мүгедектік қалай белгіленеді?  

Қуаныш

Барлық аурулар, оның ішінде онкологиялық аурулар кезінде сараптамалық қорытынды ағзаның жай-күйін және тіршілік әрекетін шектеу дәрежесін кешенді бағалау негізінде шығарылады. Бұл 18 жасқа дейінгі балалардың мүгедектік мерзімдерін белгілеу үшін дененің негізгі функцияларының бұзылуының жіктелуіне және медициналық көрсеткіштерге сәйкес жасалады.

Менің танысым онкологиялық ауруға шалдыққан еді, бес жыл бұрын оның сүт безін алып тастаған. Алайда танысым мүгедектікті ресімдеген жоқ. Мұны қазір жасауға бола ма?

Ольга

Жоқ, уақыты өтіп кетті. Бұл жағдайда әйелге бес жыл бұрын химиотерапия мен ағзаны қалпына келтіру қажет болған кезде мүгедектікті рәсімдеу қажет болатын. Қазір онкологиялық аурудан кейінгі оңалтудың бұл кезеңі өтіп кетті. Егер әйелде рецидив, метастаз болмаса, оған медициналық бақылау қажет, бірақ мүгедектікті тағайындауға негіз жоқ.

Егер адам зейнеткер жасына жеткен болса, оның зейнетақыға қоса мүгедектік бойынша жәрдемақы алуға құқығы жоқ екені рас па?

Мария Алексеевна

Ия, егер мүгедек адам зейнеткер жасына жеткен болса, онда зейнетақы тағайындау үшін жүгінуі керек. Мұндай азаматтың жұмыс өтілі жетпесе де, зейнетақы минималды болса да, оған зейнетақы мөлшері бұрын алған мүгедектік бойынша жәрдемақыдан кем болмайтындай етіп қосымша ақы төленеді.

Адамның ауру екені алғаш танылғаннан кейін бірден мүгедектікті рәсімдей ала ма? Маған қандай да бір себептермен диагноз қойылған сәттен бастап мүгедектік ресімдеуге дейін төрт ай өтуі керек деп айтты.

Михаил

Иә, дұрыс.Медициналық ұйымдар тіршілік-тынысының шектелуіне алып келетін  организм функцияларының тұрақты бұзылуын растайтын диагностикалық, емдеу және оңалту іс-шараларын жүргізгеннен кейін , анатомиялық кемістіктері бар адамдарды немесе организм функцияларының едәуір немесе өте айқын білінетін бұзылушылықтары бар және оңалту әлеуеті жоқ жазылмайтын ауруларды қоспағанда, еңбекке уақытша жарамсыздық басталған немесе балаларға және жұмыс істемейтін адамдарға диагноз белгіленген сәттен бастап кемінде төрт айдан кейін МӘС-ке жібереді.

Сұрақтардың екінші легіне ШҚО денсаулық сақтау басқармасының мамандары жауап береді.

Мүгедектік алудың тәртібі қандай? Адам қайда баруы керек, не істеуі керек?  

Айдана

Пациент бекітілген емханасында учаскелік дәрігерге қаралуы керек.Бұдан кейін медициналық ұйымның дәрігері тіршілік әрекетінің шектелуіне әкелетін ағза функцияларының тұрақты бұзылуын растайтын диагностикалық, емдеу және оңалту іс-шараларының кешенін жүргізгеннен кейін медициналық-әлеуметтік сараптамаға жібереді. МӘС адамдарға еңбекке уақытша жарамсыздық басталған сәттен бастап төрт айдан ерте емес тағайындалады. Медициналық тексерудің толықтығын, көлемін және адамдарды МӘС-ке жіберудің негізділігін дәрігерлік-консультативтік комиссияның төрағасы қамтамасыз етеді.

Мүгедектік алу қиын мәселе деген жалпылама пікірді естідім. Адамдар көбінесе қандай қиындықтарға тап болады?  

Әйгерім

Мүгедектік белгілері болған кезде медициналық-әлеуметтік сараптамаға тіркелу кезінде қиындықтар болмайды. Егер мүгедектікті тағайындауға негіз болмаса, бірақ науқас талап етсе, қиындықтар туындауы мүмкін. Бұл медициналық-консультативтік комиссияның мәселелері.

Мүгедектік берілуі үшін қандай анықтамалар мен тексерулер қажет?  

Светлана

Тексеру көлемін және анықтамалар тізбесін медициналық ұйымның дәрігері айқындайды. Міндетті құжаттардан — жеке куәліктің болуы, еңбекке қабілетті жасқа арналған еңбек кітапшасы, еңбекке уақытша жарамсыздық парағы, тұрақты тіркелу.

Мүгедектігі бар адамға арналған жеке оңалту бағдарламасын (ЖОБ) кім жасайды? ЖОБ-қа түзетулер енгізуге бола ма? Мұны қалай жасауға болады?

Алена

ЖОБ  әдетте науқасты медициналық-әлеуметтік сараптамаға жіберумен бір мезгілде әзірленеді. Оңалту шараларының түрлерін және оңалтудың техникалық құралдарын дәрігер ауруға байланысты анықтайды.

Егер мүгедектігі бар адамның қарамағында қосымша мәліметтер пайда болса, оны учаскелік дәрігерден ЖОБ түзету үшін МӘС-ке қайта жіберуге болады.